Thuật ngữ Hiệu ứng đám đông lần đầu tiên được sử dụng bởi nhà tâm lý học Robert Cialdini vào năm 1984. Dựa trên công trình nghiên cứu của các nhà xã hội học Daniel Kahneman và Amos Tversky, Robert Cialdini đã mô tả hiệu ứng đám đông như một “lối tắt” trong quá trình ra quyết định của con người.
Hiệu ứng đám đông là gì?
Hiệu ứng đám đông (Bandwagon Effect) là một hiện tượng xã hội mô tả sự thay đổi trong hành vi hoặc tư duy của một cá nhân, một nhóm người trong tình huống nhất định. Khi một người tham gia vào một đám đông, những yếu tố như áp lực xã hội, sự kiện không lường trước và tác động của người khác có thể làm thay đổi cách họ hành xử so với khi ở một môi trường đơn lẻ. Hiện tượng này thường xảy ra trong các tình huống không rõ ràng, không thể xác định được cơ chế hành vi phù hợp và bị thúc đẩy bởi hành vi của người khác.
Hiệu ứng đám đông có thể dẫn đến cả những hành vi tích cực và tiêu cực. Ví dụ tích cực của hiệu ứng đám đông là việc mọi người cùng nhau tham gia các hoạt động thiện nguyện hoặc quyên góp từ thiện. Tiêu cực là việc mọi người cùng nhau tham gia các cuộc bạo loạn hoặc biểu tình gây mất trật tự.
Các hình thức của hiệu ứng đám đông bao gồm:
-
Hiệu ứng đám đông bởi ảnh hưởng từ xã hội: Chấp nhận quyết định của những người xung quanh một cách vô thức.
-
Hiệu ứng đám đông tuân thủ: Sao chép hành vi của người khác nhưng vẫn duy trì những khác biệt của bản thân.
-
Hiệu ứng đám đông bởi ảnh hưởng từ chuẩn mực xã hội: Làm theo số đông vì sự chấp thuận của những người khác.
Các nghiên cứu về hiệu ứng đám đông
Các giải pháp tạo ra hiệu ứng đám đông chỉ mới xuất hiện và phổ biến gần đây, nhưng sức ảnh hưởng của hiệu ứng này đã được tiến hành nghiên cứu từ hơn nửa thế kỷ trước.
Mặc dù các giải pháp để tạo ra hiệu ứng đám đông mới xuất hiện và trở nên phổ biến gần đây. Tuy nhiên, sức ảnh hưởng của hiệu ứng đám đông đã được nghiên cứu từ hơn nửa thế kỷ trước. Vào năm 1935, Muzafer Sherif, một nhà tâm lý xã hội học, đã thực hiện một thí nghiệm có tên gọi là "hiệu ứng động học tự động" để chứng minh ảnh hưởng của nhóm đối với hành vi của cá nhân.
Trong một căn phòng tối được sắp đặt sẵn, Sherif chiếu một chấm nhỏ lên tường và yêu cầu người tham gia tập trung vào chấm đó. Sau một thời gian, người xem sẽ có cảm giác chấm đang chuyển động do hiệu ứng tự động, nhưng thực tế là chấm đó vẫn đứng yên. Sherif yêu cầu tình nguyện viên ước tính tốc độ và hướng di chuyển của chấm theo quan điểm của mỗi người.
Sau đó, ông so sánh câu trả lời của họ khi trả lời một mình và khi trả lời trong nhóm. Và Sherif phát hiện ra rằng, trong hầu hết trường hợp, nhóm có tác động đáng kể đối với câu trả lời của người tham gia.
Vào năm 1969, chuyên gia Marketing Cavett Robert đã xuất bản quyển sách “Human Engineering and Motivation”.Trong phần Robert nói về việc bán hàng cho “Quý ông Jones”, ông đã viết: “95% loài người là những kẻ bắt chước và chỉ có 5% là những người tiên phong… Mọi người đều bị thuyết phục bởi hành động của người khác hơn là bất kỳ bằng chứng khoa học nào mà chúng ta có thể đưa ra.”
Tuy nhiên, phải sau 15 năm, thuật ngữ "hiệu ứng đám đông" mới được chính thức sử dụng trong lĩnh vực tiếp thị. Robert Cialdini, một nhà tâm lý học và cũng là nhà tiếp thị, đã giới thiệu thuật ngữ này trong quyển sách mang tên "Influence" (Ảnh Hưởng), được xuất bản vào năm 1984.
Cialdini coi hiệu ứng đám đông là một trong sáu nguyên tắc thuyết phục mà ông đã đề xuất trong cuốn sách của mình. Ông đã đúc kết những nghiên cứu của mình cùng với nhà xã hội học Noah Goldstein để tạo ra "Influence".
Nguyên nhân gây ra hiệu ứng đám đông
Theo báo cáo từ PsychCentral: Chỉ 5% thành viên có thể tác động đến hành động của đám đông. Phần còn lại sẽ làm theo mà không hề nhận ra rằng họ đã bị ảnh hưởng.
Hành xử như đám đông dẫn đến sự phụ thuộc hoặc chấp nhận. Hầu hết mọi người thích thuộc về đội giành chiến thắng và được thể hiện bản sắc của riêng họ. Để làm được như vậy, họ phải hành động theo nhóm. Một số nguyên nhân khiến chúng ta bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông có thể kể đến như:
Sự tin tưởng kết nối con người
Con người có xu hướng tin tưởng những người khác, đặc biệt là những người mà họ thấy có chung điểm chung với mình, chẳng hạn như sở thích, quan điểm hoặc giá trị. Khi một người thấy rằng nhiều người khác đang làm một điều gì đó, họ có nhiều khả năng sẽ tin rằng điều đó là đúng hoặc tốt. Ví dụ, nếu một người thấy nhiều người khác đang mua một sản phẩm mới, họ có nhiều khả năng sẽ tin rằng sản phẩm đó là tốt và đáng mua.
Con người thường cảm thấy kết nối và là một phần của cộng đồng. Khi họ thấy rằng một đám đông đang hướng tới một mục tiêu chung hoặc chia sẻ một niềm tin chung, sự kết nối và tin tưởng đó có thể tăng lên.
Tính cộng đồng và hoà nhập
Mọi người thường có xu hướng thấy tốt hơn khi cảm thấy được hòa mình vào cộng đồng. Việc thay đổi hành vi của bản thân để phù hợp với những gì người khác nghĩ hoặc hành động có thể là cách tốt để họ thấy mình hòa nhập và được chấp nhận. Đây là một phản ứng tự nhiên của tâm lý con người và có thể dẫn đến hiệu ứng đám đông.
Thiếu thông tin
Trong nhiều trường hợp, hiệu ứng đám đông xảy ra khi mọi người không có đủ thông tin hoặc kiến thức để đưa ra quyết định đúng đắn. Khi một cá nhân không biết hoặc không chắc chắn về cách xử lý một tình huống cụ thể, họ có thể nhìn vào hành động của những người xung quanh để xác định cách họ nên hành động hay không. Điều này dẫn đến hiệu ứng đám đông, trong đó mọi người theo đuổi hành động mà họ cho là chính xác.
Cảm giác an toàn
Người tham gia không cảm thấy một mình trong quá trình ra quyết định do có sự hỗ trợ từ người khác. Sự tương tác này tạo cảm giác an toàn và đem lại sự hài lòng. Tuân thủ các hành vi chung tạo nên một cảm giác gắn kết và an toàn. Một trong những hành vi phổ biến nhất là "đi theo ý kiến đa số", không phụ thuộc vào quan điểm hay giá trị cá nhân. Hiệu ứng đám đông, ở mức độ nào đó, đã được tích hợp vào tư duy của con người.
Tác động của hiệu ứng đám đông trong cuộc sống
Tác động tích cực
-
Thúc đẩy hành động tích cực: Hiệu ứng đám đông có thể kích thích chúng ta tham gia vào các hành động tích cực, chẳng hạn như ủng hộ các chương trình từ thiện, tham gia vào các hoạt động xã hội, giữ gìn vệ sinh, bảo vệ môi trường.
-
Kết nối con người: Hiệu ứng đám đông giúp con người kết nối với nhau, tạo ra cảm giác đoàn kết và gắn bó. Ví dụ, khi có một đội tuyển thể thao đại diện cho quốc gia tham gia các giải đấu quốc tế, nhiều người sẽ ủng hộ đội tuyển này, bất kể họ có yêu thích môn thể thao đó hay không.
-
Tạo ra sức mạnh tập thể: Khi một nhóm người cùng tập trung vào mục tiêu chung, họ có thể đạt được những kết quả lớn hơn so với những nỗ lực cá nhân. Việc tham gia vào một cộng đồng mạnh mẽ có thể tạo ra sự hỗ trợ, khuyến khích và sự động viên cần thiết để vượt qua thử thách.
-
Sự lan truyền thông điệp: Khi một ý tưởng hoặc thông điệp được chia sẻ và hỗ trợ bởi một số lượng lớn người, nó có khả năng lan rộng trên mạng xã hội, phương tiện truyền thông và các kênh truyền thông khác. Từ đó tạo ra nhận thức và quan tâm đối với các vấn đề quan trọng, thúc đẩy sự thay đổi xã hội.
-
Tạo ra sự thay đổi xã hội: Một số lượng lớn người ủng hộ một ý tưởng hoặc mục tiêu chung, có thể tạo ra áp lực cho quyết định của các gia đình, tổ chức và chính phủ để thay đổi chính sách, luật lệ và hành vi xã hội, hướng mọi điều theo hướng tích cực hơn.
Tác động tiêu cực
-
Làm giảm khả năng sáng tạo và độc lập: Hiệu ứng đám đông có thể khiến con người thiếu khả năng đánh giá một tình huống hoặc thông tin một cách đúng đắn. Mọi người có thể sẽ áp đặt ý kiến, quyết định của đám đông lên bản thân mình mà không thực sự xem xét kỹ lưỡng.
-
Dẫn đến các hành vi nguy hiểm: Hiệu ứng đám đông có thể dẫn đến các hành vi nguy hiểm như ẩu đả, bạo lực, tội ác.
-
Dễ bị lừa gạt và lợi dụng: Ví dụ, trong các vụ lừa đảo tài chính, những kẻ lừa đảo thường lợi dụng hiệu ứng đám đông để tạo ra những tin đồn, tung hô những sản phẩm, dịch vụ không có thật, khiến nhiều người bị cuốn theo và mua phải những sản phẩm, dịch vụ này.
-
Lan truyền thông tin sai lệch: Trong một đám đông, thông tin có thể được truyền tải nhanh chóng và không chính xác. Những tin tức sai lệch, đồn đại hoặc thiếu chính xác có thể lan truyền rộng rãi trong đám đông và gây ra sự hiểu lầm, thậm chí hỗn loạn.
Tác động của hiệu ứng đám đông trong kinh doanh
Tác động tích cực
-
Tạo sự tin tưởng, hấp dẫn: Khi một sản phẩm hoặc dịch vụ thu hút được sự chú ý của đám đông, nó có thể tạo ra một cảm giác tin tưởng và hấp dẫn đối với khách hàng khác. Người tiêu dùng thường có xu hướng tin tưởng và mua các sản phẩm hoặc sử dụng dịch vụ mà nhiều người khác đang quan tâm và giới thiệu.
-
Tăng giá trị thương hiệu: Sự quan tâm và sự lan truyền thông tin từ đám đông có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa cho thương hiệu. Nhiều người biết đến và thảo luận về một sản phẩm/ dịch vụ có thể tăng giá trị thương hiệu và tạo ra lợi thế cạnh tranh.
-
Ảnh hưởng tích cực đến quyết định mua hàng: Khi nhìn thấy nhiều người khác mua một sản phẩm, sử dụng dịch vụ, điều này có thể tạo ra sự tin tưởng và thúc đẩy hành động mua hàng của các khách hàng khác.
Tác động tiêu cực
-
Thiên lệch thông tin: Trong một đám đông, thông tin và ý kiến có thể lan truyền nhanh chóng. Tuy nhiên, điều này cũng có thể dẫn đến thiên lệch thông tin, khi một số thông tin không chính xác được lan truyền rộng rãi. Gây ra những quyết định sai lầm hoặc dẫn đến sự hoang mang, bất ổn trong môi trường kinh doanh.
-
Quá tải thông tin: Khi có quá nhiều thông tin được lan truyền trong một đám đông, người tham gia có thể trở nên quá tải thông tin, khó khăn trong việc xử lý và hiểu thông tin đó. Từ đó có thể dẫn đến việc đánh giá sai và đưa ra quyết định không chính xác.
-
Gây ra sự thất vọng cho khách hàng: Trong một số trường hợp, sản phẩm/ dịch vụ được những người khác quảng cáo dẫn đến việc khách hàng mong đợi quá nhiều từ sản phẩm/ dịch vụ đó. Khi nhận ra sản phẩm/ dịch vụ không đáp ứng được kỳ vọng của mình, họ có thể cảm thấy thất vọng và có thể không mua lại nữa.
-
Rủi ro tài chính: Sự tăng trưởng bất ngờ trong thị trường khi các nhà đầu tư chạy theo lợi ích số đông, đầu tư vào một sản phẩm/ dịch vụ không mang lại giá trị.
Cách sử dụng hiệu ứng đám đông trong Marketing
Sử dụng đánh giá và xếp hạng của khách hàng
Đánh giá và xếp hạng của khách hàng là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến quyết định mua hàng của khách hàng. Vì vậy, doanh nghiệp có thể sử dụng hiệu ứng đám đông bằng cách đưa các đánh giá và xếp hạng tích cực của khách hàng trên website, mạng xã hội,... Giúp khách hàng tiềm năng thấy rằng sản phẩm/ dịch vụ của doanh nghiệp được đánh giá cao và đáng tin cậy.
Tạo ra các chương trình khuyến mãi, giảm giá
Các chương trình khuyến mãi và giảm giá là một cách hiệu quả để thu hút sự chú ý của khách hàng và thúc đẩy doanh số bán hàng. Khi doanh nghiệp tung ra các chương trình này, họ có thể sử dụng hiệu ứng đám đông bằng cách giới hạn số lượng sản phẩm/dịch vụ được giảm giá hoặc giới hạn thời gian diễn ra chương trình. Điều này sẽ tạo ra cảm giác khan hiếm và thúc đẩy khách hàng nhanh chóng mua hàng.
Sử dụng các KOL/ KOC
Các KOL/ KOC có sức ảnh hưởng lớn đến suy nghĩ và hành vi của người theo dõi. Doanh nghiệp có thể sử dụng hiệu ứng đám đông bằng cách mời họ sử dụng sản phẩm/dịch vụ của mình hoặc tham gia vào các chiến dịch quảng cáo. Điển hình cho giải pháp này là thị trường Tiktok, hiện nay các Tiktoker có nhiều lượt follower thường được nhãn hàng booking quảng cáo, với số lượng lớn có thể tạo ra hiệu ứng đám đông hiệu quả.
Tạo ra các xu hướng trên mạng xã hội
Mạng xã hội là một kênh truyền thông hiệu quả giúp doanh nghiệp tiếp cận với khách hàng mục tiêu. Doanh nghiệp có thể sử dụng hiệu ứng đám đông bằng cách tạo ra các xu hướng hấp dẫn, bắt trend hoặc tham gia vào các thử thách, trò chơi.
Cách áp dụng hiệu ứng đám đông hiệu quả
Sử dụng phản hồi khen – chê của khách hàng
Mặc dù việc sử dụng phản hồi khen chê từ khách hàng không phải là một chiêu thức mới để tạo hiệu ứng đám đông, nhưng vẫn còn nhiều ưu điểm chưa được khai thác triệt để. Các đánh giá tích cực từ khách hàng có thể mở ra cơ hội để quảng bá thương hiệu và sản phẩm thông qua việc lan truyền thông tin tích cực.
Song đó, những đánh giá tiêu cực cũng có thể được sử dụng như một cơ hội để doanh nghiệp thay đổi cách nhìn của khách hàng. Một số doanh nghiệp thông minh khéo léo đối phó với những lùm xùm và ý kiến chê bai từ khách hàng bằng cách xin lỗi hoặc đền bù một cách chân thành. Điều này đã giúp tạo nên sự nổi tiếng và đánh giá tích cực từ dư luận đối với nhãn hàng.
Sử dụng mạng xã hội
Không thể phủ nhận hiệu quả của truyền thông mạng xã hội trong các chiến dịch Marketing. Bằng cách kết nối website với các trang mạng xã hội, điều này không chỉ đảm bảo việc nhanh chóng cập nhật ý kiến của khách hàng, mà còn xây dựng một cầu nối liên kết chặt chẽ giữa thương hiệu và khách hàng.
Hơn nữa, việc tận dụng tương tác mạng xã hội một cách hợp lý cũng giúp thương hiệu xây dựng được một hình ảnh tích cực. Khách hàng thường đánh giá cao những doanh nghiệp được đánh giá tích cực bởi người dùng, điều này thường được coi là yếu tố quan trọng trước khi họ quyết định mua sản phẩm. Shopee, Tiktok, Lazada là những sàn thương mại điện tử làm được điều này, bởi vì các đánh giá 5 sao quyết định đáng kể đến quyết định mua hàng của người dùng.
Sử dụng kênh truyền thông uy tín
Ngoài việc tận dụng các mạng xã hội, doanh nghiệp cũng có thể áp dụng các phương thức truyền thông đại chúng khác như truyền hình, báo chí, tờ rơi,... để thu hút sự quan tâm của một số lượng lớn khách hàng tiềm năng. Các phương tiện truyền thông này có khả năng lan tỏa thông điệp rộng rãi và có tầm ảnh hưởng lớn đến công chúng thông qua việc sử dụng hình ảnh, âm thanh và chữ viết. Khi các thông điệp được truyền tải một cách sáng tạo, chúng có thể nhanh chóng ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của khách hàng.
Tuy nhiên, nếu không sử dụng những kênh truyền thông này một cách cẩn thận, thì hình ảnh thương hiệu có thể bị quên lãng. Vì vậy, việc phân tích kỹ lưỡng và tạo cảm xúc trong các bài viết trên các phương tiện truyền thông này rất quan trọng để thuyết phục độc giả và thúc đẩy họ thực hiện hành động mua hàng, từ đó tạo ra hiệu ứng lan tỏa thực sự.
Công cuộc chuyển đổi số với sự phổ biến của mạng xã hội và internet ngày càng cung cấp nhiều lựa chọn và nguồn thông tin khổng lồ. Chính vì vậy, nó làm cho hiệu ứng đám đông trở nên phổ biến và có tác động không nhỏ đến cách mà mỗi người đưa ra quyết định. Đây là một hiện tượng có tính hai mặt. Trong kinh doanh, nó có thể giúp một thương hiệu có thể trở nên nổi tiếng sau một đêm, nhưng cũng có thể là một cơn bão lớn ập đến và cuốn đi rất nhanh mọi thứ thương hiệu đang sở hữu. Do đó, hãy đưa ra mọi quyết định dựa trên tính minh bạch và bền vững.
>> Xem thêm các hiệu ứng liên quan:
